Malumdur ki insan eğlencesiz yaşayamaz. Bendeniz gibi fıtraten inzivayı sevenler içinse mütalaa veya tahrirden iyi eğlence olamaz. Şu kadar ki bu suret-i iştigal mütemadi ve hususuyla ciddi olunca yorgunluğuna tab-aver olmak kabil değildir. Bu halde yorgunluğu az eğlencesi çok meşguliyetler aranmak tabiidir. İşte şu ihtiyacın sevkiyledir ki ara sıra böyle şeyler tahririyle imate-i zamana mecbur oluyorum.

İyi bilirim ki içimizde bu türlü iştigalatı mesela satranç oynamaktan on kat abes, bahçe kazmaktan on kat faydasız addedenler az değildir. İhtimal ki bu hüküm doğrudur. Ne fayda ki ben satrancı merak edemedim... Bahçe kazmayaysa mevsimin müsaadesi yok!..

Muhsin Bey... hikâyesi hiçbir şey değilken erbab-ı mütalaa tarafından epeyce mazhar-ı rağbet olduğu için bu hikâyenin de neşrine cesaret olundu.
Niyet-i ahkaranem bunları birkaç parçaya iblağ etmek ve ondan sonra biraz daha büyüklerini de yazmaktır.

Beşeriyete müteallik olarak cereyan etmekte olan mucib-i ibret vakayi ve ahvale şiir ve hikmetle memzuc bir nazarla bakılırsa hepsi de az çok hazin görünür. Bunlardan birtakımının girye-i teessürle, diğer bir kısmının hande-i istiğrapla telakki edilmesindeki fark vukuatın mahiyet-i asliyelerindeki feciliğe değil keyfiyet-i itibara aittir. Hakikat veya imkân dairesinde tasavvur ve tasvir olunmakla meşrut olan büyük küçük hikâyelerse vakayi ve ahval-i beşeriyetin birer mirat-ı ibret-nümasıdır.

Bu mütalaaya göre Muhsin Bey... hikâyesi erbab-ı mütalaaca ağlanacak şeylerden görülmüş olduğu halde bu Araba Sevdası gülünecek hallerden addolunsa gerektir. Fakat dikkat olunursa bu ondan elbette daha ziyade hazin, elbette daha çok müellimdir!..

İstinye

16 Teşrinisani, sene 1305

Recaizade M. Ekrem